Pendahuluan
Secara umumnya masyarakat Melayu tradisional merupakan
sebuah masyarakat feudal dan bercorak hierarki yang dapat dibahagikan kepada 2
golongan iaitu golongan yang memerintah dan golongan yang diperintah. Golongan
pemerintah terdiri daripada raja atau sultan, pembesar dan ulama. Manakala
golongan yang diperintah pula terdiri daripada rakyat biasa yang merdeheka dan
hamba. Wujud hubungan timbal balas anatara golongan pemerintah dan golongan
diperintah.
A. GOLONGAN PEMERINTAH
Terdiri daripada raja, sultan atau yang dipertuan,
keluarga dan kaum kerabat diraja, pembesar negeri termasuk kaum bangsawan,
ulama, pendita dan penghulu.
Raja/ Sultan/ Yang
dipertuan Basar
Raja atau sultan ialah pemerintah tertinggi dalam
pentadbiran negeri. Baginda dibantu oleh
kaum kerabat dan para pembesar. Baginda
memiliki kuasa dan kewibawaan dalam menjalankan pentadbiran dan pemerintahannya
di seluruh negeri. Baginda adalah simbol
perpaduan negeri. Mempunyai kuasa mutlak
terhadap rakyat jelata dan mesti dihormati.
Segala perintahnya mesti dipatuhi.
Rakyat yang engkar dianggap menderhaka dan akan mendapat balasan buruk
atau dikenakan hukuman yang amat berat. Konsep
daulat digunakan untuk menjadikan seseorang sultan lebih mulia dan dianggap
mempunyai kuasa dan kewibawaan yang mutlak. Jawatan raja/ sultan adalah
diwarisi oleh anak lelaki baginda daripada permaisuri yang sah ( anak gahara).
Keluarga dan kerabat
diraja
Kedudukan kedua selepas raja ialah golongan anak raja dan
kerabat diraja yang terdiri daripada mereka yang berketurunan raja, bergelar
raja atau tengku. Anak raja tidak
semestinya putera atau puteri raja yang memerintah kerana mereka juga boleh
terdiri daripada keturunan kerabat diraja.
Bilangan anak raja tidak ramai, tetapi mereka mempunyai
kuasa tertentu apabila diberi sesuatu tugas rasmi negeri. Ada juga putera raja yang dilantik menjadi
pembesar daerah. Anak raja menikmati
keistimewaan seperti yang dimiliki oleh raja tetapi tidak boleh mengatasi
keistimewaan raja sebagai ketua pemerintah.
Golongan bangsawan
dan pembesar
Terdiri daripada para pembesar atau kaum kerabat yang
amat berpengaruh dalam pemerintahan dan pentadbiran. Kebiasaannya mereka menjadi pentadbir iaitu
membantu raja dalam pentadbiran negeri.
Mereka juga menjadi penasihat atau pembesar di daerah-daerah tertentu. Pembesar dilantik oleh raja melalui pemberian
surat tauliah. Pemilihan pembesar
ditentukan oleh zuriat keturunannya.
Kebiasaannya anak lelaki, sanak saudara sebelah bapa kepada pembesar
yang terdahulu. Pembesar diberi hak mentadbir sesuatu daerah dengan kekuatan
sendiri tanpa sokongan sultan. Ia akan
bertindak seperti seorang raja di dalam daerahnya sendiri.
Golongan ulama dan
pendeta
Golongan ulama dan pendeta ialah golongan yang dianggap
cerdik pandai pada masa itu. Mereka
menjadi sumber rujukan dalam perkara-perkara tertentu. Golongan ulama adalah
golongan yang pakar dalam bidang agama.
Mereka mempunyai kedudukan yang istimewa dan sangat berpengaruh dalam
masyarakat. Golongan ulama terdiri
daripada mereka yang berketurunan Arab Melayu.
Mereka menggunakan gelaran seperti maulana, makhdum, dan kadi. Mereka diberi gelaran kebesaran seperti maharaja
kadi, dato’ mufti seri utama dan imam maharaja.
Golongan ulama berperanan menyebarkan agama Islam. Mereka juga dilantik menjadi guru, ketua
agama, kadi dan penasihat kepada sultan dan kerajaan dalam terutamanya tentang
hukum syarak dan mengeluarkan fatwa agama.
Mereka juga menjadi imam, khatib dan juru nikah. Golongan pendeta pula ialah orang yang
menpunyai kepakaran dalam bidang kesenian, kebudayaan, kesusasteraan, adat
istiadat dan salasilah raja. Mereka
menjadi pakar rujuk kepada raja dan golongan istana disamping menjadi penulis
dan perawi diraja.
Penghulu
Penghulu ialah ketua pentadbir di peringkat kampung yang
dilantik dari kalangan rakyat biasa.
Mereka menjadi orang perantaraan diantara rakyat biasa dengan pembesar. Penghulu mempunyai pengaruh dan memiliki
kuasa penuh ke atas anak-anak buahnya.
Antara bidang tugas penghulu ialah menyelesaikan sebarang pertikaian
dikalangan anak buah, memelihara keamanan kampung dan mentadbir kampung serta
menjadi lambang perpaduan kampung. Jawatan
penghulu tidak dibayar gaji tetap tetapi pendapatannya diperolehi daripada
cukai perdagangan dan bayaran hasil sebahagian pendapatan yang diterima
daripada anak-anak buahnya.
B. GOLONGAN DIPERINTAH
Rakyat biasa / orang
merdeka
Rakyat biasa yang bermastautin tetap dan menjadi pengikut
setia kepada pembesar yang mentadbir daerah dan jajahan. Ketaatan kepada sultan
ialah mutlak dan tidak berbelah bagi. Mereka rela dengan amalan sistem serah
seperti bekerja di tanah pembesar tanpa mendapat upah dan sistem kerah seperti
menjadi bala tentera dan mendirikan istana.
Dalam bidang ekonomi mereka menjalankan kegiatan bertani, berdagang,
menangkap ikan, melombong dan menjadi tukang mahir. Tiada dorongan perubahan
diri untuk bekerja keras dalam bidang ini kecuali kerja-kerja demi kepentingan
raja. Rakyat biasa sesebuah kampung
sesalu mempunyai pertalian kekeluargaan dan mengamalkan tradisi hidup secara
bergotong-royong, bekerjasama dan bermuafakat. Amalan ini mewujudkan keharmonian dan
membantu pembesar mentadbir sesebuah daerah atau kampung itu dengan lebih
teratur dan berjaya.
Orang Asing
Merupakan orang bukan Melayu dan datang ke Tanah Melayu
hanya untuk tujuan tertentu. Tinggal
sementara sahaja dan akan pulang ke negara asal setelah urusan mereka selesai.
Terdiri daripada pedagang, perantau, santeri ( orang merantau kerana
menuntut ilmu ) dan mubaligh. Melibatkan
diri dalam pelbagai kegiatan sosial seperti menjadi tentera upahan dan
kebanyakan mereka berasal daripada Jawa dan Pasai. Melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi
seperti peniaga runcit, pemborong dan pelombong. Masyarakat Tamil Islam merupakan kumpulan
yang paling ramai dan mereka hidup bebas dan bergaul dengan penduduk peribumi.
Rakyat asing ini tidak diwajibkan mengamal dan mematuhi tradisi kebudayaan
tempatan. Walaupun demikian mereka masih tertakluk kepada undang-undang dan
peraturan tempatan.
Hamba
Golongan hamba menduduki susun lapis masyarakat yang
paling bawah sekali. Mereka menjadi
hamba kepada para pembesar dan orang kaya dengan melakukan pelbagai tugas
seperti mencuci perahu, memetik kelapa, mencari kayu api dan menjadi
askar. Hamba boleh dibahagi kepada tiga
jenis iaitu hamba raja, hamba berhutang dan hamba abdi/ biasa.
i. Hamba raja (
biduanda )
Mereka berasal dari golongan orang merdeka. Dikenali juga sebagai budak raja dan bergelar
biduanda. Mereka dimiliki oleh raja dan
mempunyai taraf yang lebih tinggi berbanding dengan hamba-hamba yang lain. Hamba raja dan keturunannya akan menjadi
hamba secara turun temurun dan hanya akan dibebaskan jika mendapat kerelaan
raja.
ii. Hamba abdi/
biasa
Hamba abdi/ biasa adalah terdiri daripada mereka yang
berasal dari keturunan hamba. Mereka
diperolehi daripada pembelian atau pertukaran oleh tuannya. Golongan hamba ini akan menjadi hamba seumur
hidup secara turun temurun. Hamba abdi
boleh dibahagi kepada beberapa jenis iaitu hamba tawanan, hamba diranggah,
hamba habsyi, hamba hulur, hamba serah dan anak hamba.
iii. Hamba
berhutang
Hamba berhutang
berasal daripada orang yang merdeka.
Mereka terpaksa menjadi hamba kerana gagal membayar hutang kepada
pemiutang dalam tempoh yang ditetapkan.
Isteri dan anak-anaknya juga dikehendaki tinggal dengan si pemiutang
sebagai hamba tebusan. Hamba berhutang
akan mengerjakan segala suruhan tuannya termasuk bercucuk tanam, melombong dan
membuat kerja-kerja rumah. Hamba berhutang boleh dibahagi kepada beberapa jenis
iaitu orang berhutang, anak emas, hamba waris dan hamba bayar.
Kesimpulan
Struktur sosial masyarakat Melayu boleh dibahagikan
kepada beberapa susun lapis masyarakat yang dapat digolongkan kepada golongan
pemerintah dan diperintah. Setiap
golongan ini mempunyai peranan dan tanggung jawab masing-masing di dalam
masyarakat. Setelah kedatangan Barat, struktur masyarakat Melayu telah berubah di mana
peranan golongan pemerintah semakin berkurangan dan sistem hamba telah
dihapuskan.